Koźminek

Koźminek
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Koźminku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kaliski
Gmina	Koźminek
Aglomeracja	kalisko-ostrowska
Prawa miejskie	1369–1870, 2021
Burmistrz	Monika Nowak; (od 2024)
Powierzchnia	6,04 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 1851; 306 os./km²
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	62-840
Tablice rejestracyjne	PKA
	Położenie na mapie Polski Koźminek
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Koźminek
	Położenie na mapie powiatu kaliskiego Koźminek
	Położenie na mapie gminy Koźminek Koźminek
	51°47′55″N 18°20′00″E/51,798611 18,333333
TERC (TERYT)	3007054
SIMC	0201141
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Koźminek – miasto w Polsce w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Koźminek.

Prawa miejskie od 1369^[3]. W 1555 został zwołany różnowierczy synod w Koźminku, na którym polscy bracia czescy i kalwiniści zawarli krótkotrwałą unię. Koźminek utracił prawa miejskie (miasto zostało przemianowane na osadę) 31 maja 1870^[4]; prawa miejskie Koźminek uzyskał ponownie 1 stycznia 2021^[5].

1867–1954 siedziba zbiorowej gminy Koźminek^[6], 1954–1972 gromady Koźminek^[7], a od 1973 ponownie gminy Koźminek^[8]. W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie kaliskim.

Integralne części miasta Koźminek^[9]^[10]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0999340	Przydziałki	część miasta
0201158	Słowiki	część miasta
0999222	Warwarówka	część miasta

Położenie

Koźminek leży na Nizinie Południowowielkopolskiej, na Wysoczyźnie Tureckiej, na lewym brzegu Swędrni^[11], około 3 km na południowy wschód od zaporowego Zbiornika Murowaniec, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, około 18 km na północny wschód od Kalisza; przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 471 (Opatówek–Dąbrowa). Koźminek położony jest we wschodniej części historycznej Wielkopolski, w Kaliskiem; do II rozbioru Polski (1793) leżał w województwie kaliskim^[12], po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) leżał w województwie kaliskim, w powiecie kaliskim i był siedzibą gminy Koźminek^[13]; w dobie Królestwa Polskiego był niewielkim ośrodkiem przemysłowym w kalisko-mazowieckim okręgu przemysłowym.

Kalendarium

1369 – miejscowość pojawiła się w źródłach historycznych jako miasto na prawie niemieckim, własność Bartosza z Wezenborga
1441 – miasteczko przeszło na własność Wojciecha z Pakości, później do książąt raciborskich
1450 – Kazimierz IV Jagiellończyk ustanowił w Koźminku dwa jarmarki
1458 – miasto wystawiło 6 pieszych na wojnę z zakonem krzyżackim
1543 – Koźminek otrzymał prawo urządzania trzeciego jarmarku
1505 – miasto przeszło w ręce rodu Ostrorogów
1550 – pod opieką starosty Jakuba z Ostroroga Koźminek stał się jednym z ważniejszych ośrodków dysydenckich w Polsce, kościół miejski przeszedł w ręce braci czeskich, którzy otwarli w mieście szkołę dla współwyznawców i drukarnię
1555 – na synodzie w Koźminku doszło do zjednoczenia kalwinistów i braci czeskich. Był to doniosły moment w dziejach polskiego protestantyzmu, ale unia okazała się krótkotrwała.
1570 – w mieście działało 50 rzemieślników, Koźminek posiadał gorzelnię i browar
1607 – fara wróciła do katolików
1614 – parafia dysydencka została rozwiązana
1618 – zaczął się powolny upadek miasta, działało tam już tylko 34 rzemieślników
1770 – powstał przemysł tkacki, prowadzony głównie przez niemieckich osadników z Dolnego Śląska
1793 – w wyniku II rozbioru Polski Koźminek tymczasowo przeszedł pod władzę pruską. Miał wówczas 342 mieszkańców i 111 domów, działało tam 85 rzemieślników, w czym 30 szewców i 19 krawców
1807 – miejscowość w granicach Księstwa Warszawskiego
1810 – miasto posiadało 737 mieszkańców
1815 – Koźminek został włączony w granice Królestwa Kongresowego (w składzie Imperium Rosyjskiego) pod zaborem rosyjskim^[14]
1860 – 1422 mieszkańców, w tym 980 katolików, 182 ewangelików i 260 Żydów
1870 – władze rosyjskie odebrały Koźminkowi prawa miejskie
1902 – 2000 mieszkańców
1918 – w granicach odrodzonej Polski (w powiecie kaliskim województwa łódzkiego, a od 1938 roku w województwie poznańskim)
1933–1937 – komendantem Posterunku Policji Państwowej był Antoni Grubski.

Osobne artykuły: Kraj Warty, Heim ins Reich i Wysiedlenia Polaków z rejencji kaliskiej i łódzkiej.

1939 – Koźminek wraz z okolicznymi miejscowościami został anektowany przez III Rzeszę i przyłączony administracyjnie do tzw. Kraju Warty.
styczeń 1940 – władze hitlerowskie urządziły w Koźminku getto, gdzie zgromadziły Żydów z okolicznych miejscowości
lipiec 1942 – likwidacja getta i przewiezienie jego mieszkańców do różnych niemieckich obozów koncentracyjnych, głównie do Chełmna nad Nerem (część przewieziono do getta w Łodzi)
1961 – 1433 mieszkańców, z których ok. 50% utrzymuje się z rolnictwa
2021 – ponowne nadanie praw miejskich

Zabytki

zespół pałacowo-parkowy, klasycystyczny dwór z XVIII wieku, przebudowany w latach 1906–1907. W parku ciekawy drzewostan, w nim 41 drzew w wieku ponad 120 lat
kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty z XIV/XV wieku, przebudowywany na początku XVIII i w XIX wieku, wystrój barokowy
kantorat ewangelicki przy ul. Konopnickiej

Dwór z XVIII w.
Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Ludzie związani z Koźminkiem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Koźminkiem‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 527 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 67–76).
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332).
↑ Skorowidz Królestwa Polskiego
↑ Uchwała Nr 22/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu kaliskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z 4 grudnia 1954 r., Nr. 20, Poz. 100).
↑ Uchwała Nr XVIII/98/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie poznańskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 29 grudnia 1972, Nr 32, Poz. 391).
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 121. ISBN 83-01-10630-1.
↑ Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Filip Sulimierski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 4. Warszawa: Władysław Walewski, 1883, s. 571–572.
↑ Gmina Koźminek [online], kozminek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

Linki zewnętrzne

Koźminek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 571 .
Archiwalne zdjęcia związane z miejscowością w bibliotece Polona

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 527 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[3] Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

[4] Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 67–76).

[dz1332-5] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332).

[6] Skorowidz Królestwa Polskiego

[7] Uchwała Nr 22/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu kaliskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z 4 grudnia 1954 r., Nr. 20, Poz. 100).

[8] Uchwała Nr XVIII/98/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie poznańskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 29 grudnia 1972, Nr 32, Poz. 391).

[R2013-9] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[teryt-10] GUS. Rejestr TERYT

[11] Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 121. ISBN 83-01-10630-1.

[12] Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.

[13] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Filip Sulimierski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 4. Warszawa: Władysław Walewski, 1883, s. 571–572.

[14] Gmina Koźminek [online], kozminek.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta na prawach powiatu	Kalisz Konin Leszno Poznań
Miasta powiatowe	Chodzież Czarnków Gniezno Gostyń Grodzisk Wielkopolski Jarocin Kępno Koło Kościan Krotoszyn Międzychód Nowy Tomyśl Oborniki Ostrów Wielkopolski Ostrzeszów Piła Pleszew Rawicz Słupca Szamotuły Śrem Środa Wielkopolska Turek Wągrowiec Wolsztyn Września Złotów
Miasta gminne	Bojanowo Borek Wielkopolski Budzyń Buk Chocz Czempiń Czerniejewo Dąbie Dobra Dobrzyca Dolsk Golina Gołańcz Grabów nad Prosną Jaraczewo Jastrowie Jutrosin Kaczory Kleczew Kłecko Kłodawa Kobylin Kostrzyn Koźmin Wielkopolski Koźminek Kórnik Krajenka Krobia Krzywiń Krzyż Wielkopolski Książ Wielkopolski Luboń Lwówek Łobżenica Margonin Miasteczko Krajeńskie Miejska Górka Mieścisko Miłosław Mikstat Mosina Murowana Goślina Nekla Nowe Skalmierzyce Obrzycko Odolanów Okonek Opalenica Opatówek Osieczna Ostroróg Pniewy Pobiedziska Pogorzela Poniec Przedecz Puszczykowo Pyzdry Rakoniewice Raszków Rogoźno Rychtal Rychwał Rydzyna Sieraków Skoki Sompolno Stawiszyn Stęszew Sulmierzyce Swarzędz Szamocin Ślesin Śmigiel Trzcianka Trzemeszno Tuliszków Ujście Wieleń Wielichowo Witkowo Wronki Wyrzysk Wysoka Zagórów Zbąszyń Zduny Żerków

Miasto	Koźminek
Wsie	Bogdanów Chodybki Dąbrowa Dębsko Emilianów Gać Kaliska Józefina Krzyżówki Ksawerów Marianów Młynisko Moskurnia Nowy Karolew Nowy Nakwasin Osuchów Oszczeklin Pietrzyków Rogal Smółki Stary Karolew Stary Nakwasin Tymianek Złotniki
Części miasta	Przydziałki Słowiki Warwarówka
Części wsi	Agnieszków Dębsko-Dosinek Dębsko-Ostoja Dębsko-Ośrodek Emilianów-Kiwer Gać Pawęzowa Murowaniec Osuchów-Parcela Pośrednik Raszawy Sokołówka Zosina

Miasta	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy miejsko-wiejskie	Koźminek Opatówek Stawiszyn
Gminy wiejskie	Blizanów Brzeziny Ceków-Kolonia Godziesze Wielkie Lisków Mycielin Szczytniki Żelazków

Przynależność wojewódzka	woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Błaszki Chocz (do 1870) Iwanowice (do 1870) Kalisz (do 1947 →) Koźminek (do 1870) Opatówek (do 1870) Staw (do 1870) Stawiszyn (do 1870 i od 1915)
Gminy wiejskie (do 1954 i 1973–75)	Blizanów (od 1973) Błaszki Brudzew (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ceków (do 1954) Ceków-Kolonia (od 1973) Chocz (1870–1954) Dobrzec (od 1973) Godziesze (Wielkie) Iwanowice (do 1954) Kalinowa (do 1870) Kalisz (do 1935) Kamień (do 1954) Kościelec (do 1954) Koźminek Lisków (od 1973) Marchwacz (do 1954) Mycielin (od 1973) Olesiec (do 1870) Opatówek Ostrów Kaliski (do 1954) Pamięcin (do 1954) Podgrodzie Kaliskie (1936–54) Staw (1870–1954) Stawiszyn (1870–1915/19) Stawiszyn (od 1973) Strzałków (← 1922–54) Szczytniki (od 1973) Tyniec (do 1935) Zbiersk (do 1954) Zborów (do 1954) Żelazków (od 1973) Żydów (do 1935)
Gromady (1954–72)	Blizanów (1954–72) Borysławice (1954–72) Brończyn (1954–58) Brudzew (1954–59) Brzeziny (1954–72) Ceków Kolonia (1954–72) Chełmce (1954–61) Chocz (1954–55 →) Cienia II (1954–58) Czempisz (1954–58) Dębe (1954–59) Długa Wieś (1954–72) Dobrzec (1954–72) Dzierzbin (1954–72) Gać (1954–59) Giżyce Wieś (1954–58 →) Godziesze Wielkie (1954–72) Goliszew (1954–59) Iwanowice (1954–72) Jarantów Wieś (1954–59) Jastrzębniki (1954–72) Kakawa Kolonia (1954–59) Kalinowa (1954–72) Kamień (1954–72) Kokanin (1954–72) Korzeniew (1954–59) Kościelec (1954–59) Kościelna Wieś (1954–59) Koźminek (1954–72) Kuźnia (1954–55 →) Kwasków (1954–59) Kwileń (1954–55 →) Lipe (1960–68) Lisków (1954–72) Morawin (1954–59) Nakwasin Nowy (1954–59) Nosków (1954–61) Opatówek (1954–72) Ostrów Kaliski (1954–61) Pawłówek (1954–61) Piwonice (1954–72) Pólko (1954–61) Przespolew Kościelny (1954–59) Radliczyce (1954–59) Rajsko (1954–72) Rychnów (1954–59) Sędzimirowice (1954–59) Słuszków (1960–72) Sobiesęki ABC (1954–61) Staw (1954–72) Stobno Wieś (1954–59) Strzałków (1954–59) Szczytniki (1954–72) Szulec (1954–58) Tykadłów (1954–68) Winiary (1954–72) Wola Droszewska (1954–71) Zakrzyn (1954–59) Zbiersk (1954–72) Żelazków (1954–72)