Ogrodzieniec

Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też: Ogrodzieniec (ujednoznacznienie).

Ogrodzieniec

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ogrodzieniec, ul. Kościuszki
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Gmina	Ogrodzieniec
Data założenia	XI w.
Prawa miejskie	1409–1870, od 1973
Burmistrz	Anna Pilarczyk
Powierzchnia	28,56 km²
Wysokość	390–420 m n.p.m.
Populacja (29.09.2023) • liczba ludności • gęstość	4115[1] 144,1 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-440
Tablice rejestracyjne	SZA
Położenie na mapie Polski Ogrodzieniec
Położenie na mapie województwa śląskiego Ogrodzieniec
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Ogrodzieniec
50°27′04″N 19°31′08″E/50,451111 19,518889
TERC (TERYT)	2416064
SIMC	0941748
Urząd miejski pl. Wolności 25 42-440 Ogrodzieniec
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ogrodzieniec

Ogrodzieniec – miasto w Polsce położone w małopolskiej części obecnego województwa śląskiego, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4401 mieszkańców^[2].

Miasto położone jest w Małopolsce, na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny Częstochowskiej i Obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km²^[3].

Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}

W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkie nr 791 i nr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008)^{[potrzebny przypis]}.

Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.

Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r.^[4] Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 r. dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 r. przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę^[5].

W 1595 r. miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[6]. W 1629 r. właścicielem miasta był Mikołaj Firlej^[7]. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich^[8]. W 1669 r. Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości^[5].

W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia^[5].

W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 r. w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)^[5].

Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 r. znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi^[5].

Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 r. oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego^[9].

Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.

Ważny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tu cementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 r. fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniem azbestu.

Piramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 r.^[10]:

• Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu z XVIII w.
• Ruiny prochowni z XIX w.

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, ul. Kościuszki 67
• Przedszkole Publiczne w Ogrodzieńcu, os. Orzeszkowej 13

Ważny ośrodek turystyczny leżący na Szlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenu zamku Ogrodzieniec, który znajduje się w sąsiedniej wsi – Podzamcze.

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu

Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Miasta i gminy partnerskie:

• Bogács
• Spiskie Podgrodzie
• Melissano
• Groß-Bieberau
• Forbach^[11]

• Zamek Ogrodzieniec

• Iwona Rajca: Sołectwa gminy Ogrodzieniec. 2007-12. [dostęp 2010-03-06].
• Marta Kossakowska: Rys historyczny gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
• Marta Kossakowska: Zamki i warownie gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].

• Portal turystyczno-informacyjny Miasta i Gminy Ogrodzieniec. moj-ogrodzieniec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)].
• Zdjęcia z Ogrodzieńca
• Ogrodzieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 410 .
• Strona o Gminie Ogrodzieniec