Fiil soylu sözcük

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Mart 2024)

Fiil soylu kelime; fiil kökünden oluşturulmuş, cümlede bir iş veya oluş bildiren sözcük. Türkçedeki fiil soylu sözcükler, fiiller ve fiilimsilerdir.

Fiilimsiler kendi içinde üçe ayrılır: İsim-fiil (mastar), Sıfat-fiil (ortaç), Zarf-fiil (ulaç).

• Dün gece birkaç saat televizyon izledim. (fiil)
• Sana bir şey sormak istiyorum. (fiil)
• Sana bir şey sormak istiyorum. (isim-fiil)
• Şu masayı kullanmamızın bir mahsuru var mı? (isim-fiil)
• Bahçede oynayan çocuklar benim sınıf arkadaşlarım. (sıfat-fiil)
• Gelecek sene Dubai'ye gideceğim. (sıfat-fiil)
• Gelecek sene Dubai'ye gideceğim. (fiil)
• Yarış köpekleri uçarcasına koşuyorlardı. (zarf-fiil)
• Yarış köpekleri uçarcasına koşuyorlardı. (fiil)

Fiil cümlelerinin yüklemi her zaman bir fiildir:

• Yarın kütüphaneye gideceğim. (fiil cümlesi. "Gitmek" fiili ile oluşturulmuş yüklem.)

İsim cümlelerinin yüklemi ise çoğunlukla isim soylu olmakla birlikte fiilimsi de olabilir. Ancak hiçbir zaman fiil olmaz:

• Bugün hava ne kadar güzel. (isim cümlesi. "Güzel" sözcüğü isim soylu.)
• Başarılı olmanın ilk şartı çok çalışmaktır. (isim cümlesi. "Çalışmak" sözcüğü isim-fiildir yani [fiil soylu]dur, ancak cümlede fiil yoktur.)

Fiilimsilerin cümlede isim soylu sözcükler gibi (isim, sıfat, zarf vs. olarak) kullanımı bu sözcüklerin "geçici" bir özelliğidir. Eğer bu durum "kalıcı" hale gelirse, yani fiil soylu sözcük kalıcı olarak adlaşırsa fiil soyluluk özelliğini kaybeder. Bu durum sözcüğün sonuna -mek mastar eki getirilerek test edilebilir. Mastar eki getirildiğinde sözcüğün anlamı değişiyorsa bu sözcük artık fiil soylu değildir.

Fiil soyluluk ile fiil köklülük aynı anlama gelmez. Örneğin yiyecek anlamındaki "dolma" sözcüğü dolmak fiilinden gelmesine rağmen -ma yapım eki ile bir isme dönüşmüştür ve fiil kökünden gelmesine rağmen fiil soylu bir kelime değildir:

• Bu dolmalar çok lezzetli olmuş (isim. Dolmak fiili ile dolma aynı anlamda değildir.)
• Bardağının tamamen dolmasını istemiyorsan kahve makinesindeki şu düğmeye basmalısın. (isim-fiil. fiil soylu zira sözcük "dolmak" anlamında kullanılmış.)

Dilbilgisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.