Sofya

Sofya София
Başkent
Bayrak Arma
Sloganlar: Büyüyor, ancak yaşlanmıyor[1] Расте, но не старее Raste, no ne staree (transliterasyon)
Başkent belediyesi'nin sınırları
Sofya Sofya'nın Bulgaristan'daki konumu
Ülke	Bulgaristan
İl	Sofya
Belediye	Başkent
Alt idari birimler	Liste Bankya Vitoşa Vrıbnitsa Vızrajdane İzgrev İlinden İskır Krasna polyana Krasna selo Kremikovtsi Lozenets Lülin Mladost Nadejda Novi Iskır Ovça kupel Oborişte Pançarevo Poduyane Serdika Slatina Studentski grad Sredets Triaditsa
İdare
• Belediye başkanı	Vasil Terziev (PP-DB)
Rakım	550 m
Nüfus  (2017)
• Başkent	1.238.438
• Yoğunluk	oto/km²
• Metropol	1,681,592
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Plaka kodu	С, СА, CB
Resmî site sofia.bg

Sofya (Bulgarca: София Sofiya), Bulgaristan'ın başkenti ve en büyük şehri. Nüfusu yaklaşık 1,3 milyon kişidir. Balkan Yarımadasının merkezinde, Bulgaristan'ın batısındaki Sofya Havzasında yer alır.

Sofya Vadisi'nin büyük bir alanını kapsayan şehrin kuzeyinde Sıra Dağlar (Stara Planina), doğusunda ve güneydoğusunda Sredna Gora, güneyinde ve güneybatısında Vitoşa Dağı, batısında ise Lülin, Viskâr ve Çepın Dağları bulunur. Şehir, İskar Nehri'nin ve soldaki kollarının şeritleri üzerine kuruludur.

Sofya'nın tarihi eski çağlara uzanır. 8. – 7. yüzyıllarda, bugünkü merkezin bulunduğu yerde Serdi (Sardi) adında bir Trak kabilesi yaşamış. Balkan Yarımadasında art arda zaferler kazanan Roma, Traklar'ın bağımsızlığına son vermiş. Hakimiyetleri altına aldıkları yerlerde idari ve askeri düzen oturtmaya önem veren Romalılar, bu şehre Serdika adı vermişlerdir. Böylece Serdiler'in şehri anlamına gelen Serdika, önemli ticarî ve idari merkez olmuştur.

Doğu Roma İmparatorluğu'nun kavşak şehri olması itibarıyla Serdika, hep akınlara uğramış. Bu akınlar esnasında şehre büyük ölçüde zarar verilmiş. Şehir bir daha eski büyüklüğünü elde edememiş, yalnız kale ve bugün başkentin de adı olan Ayasofya Kilisesi tamir edilmiştir.

6. yüzyılda, I. Justinianus zamanında, Serdika tekrar Doğu Roma İmparatorluğu'nun önemli şehri haline gelir. Bundan hemen sonra şehir, Balkan yarımadasına hücum eden Slavların akınlarına maruz kaldı ve tamamıyla Slavlaştı. 9. yüzyıllarda Bulgar hanı Krum zamanında Serdika Slav ismi olan Sredets ismini aldı ve geniş alana yayılmış olan Orta Çağ Bulgar Devleti'nin önemli askerî, siyasi ve kültür merkezi haline geldi. Kent 1018'den, İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun kurulduğu 1185'e değin Bizans egemenliği altında kaldı.

14. yüzyılda Bulgar Devleti'nin Osmanlı hakimiyeti altına girmesiyle, Sofya da 1382'de Osmanlıların eline geçti ve Rumeli beylerbeyi buraya yerleşti. Sredets şehri, 14. yüzyılın sonlarından 19. yüzyılın sonuncu çeyreğine kadar Osmanlı Devleti'nin egemenliği altında kaldı. Bu arada 14. yüzyılın sonlarında şehir Sofya ismini alır.

Bazı belgelere göre Osmanlılar'ın eline geçtiği yıllarda şehir güzelliğiyle meşhur olup Osmanlı'nın büyük hayranlığını kazanmıştır.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda, 4 Ocak 1878'de Rus orduları tarafından Osmanlı egemenliği sona erdirildikten sonra, 3 Nisan 1879 tarihinde Bulgaristan'ın başkenti olarak ilan edildi. O dönemde Sofya, savunma tesisatı kuvvetlendirilmiş, meslek ve ticarî bakımdan iyi gelişmiş, zengin bir şehirdi.

Osmanlı hakimiyetinin sona ermesinden sonra, coğrafi konumundan ve ekonomik gelişmeye elverişli olduğundan dolayı, Bulgaristan'ın başkenti ilan edilen şehrin altyapısının gelişmesine ulusal önem verilmiş. Şehirde çok sayıda bulunan arkeolojik anıtlar, sanat eserleri ve savunma tesisleri, eski Serdika'nın önemli ve gelişmiş bir merkez olduğunu ispatlamaktadır.

Sofya, II. Dünya Savaşı sırasında, Almanların işgal ettiği kent, 1943 yılının sonlarında ve 1944 yılının ilk zamanlarında Müttefik uçakları tarafından bombalandı. II. Dünya Savaşı'nda Sofya'nın bombalanması. 1944'te Sovyet Kızıl Ordu birlikleri tarafından kurtarıldı. Sovyet işgalinin bir sonucu olarak, Nazi Almanyası'nın müttefiki olan Bulgaristan hükûmeti devrildi.

Bulgaristan'da 1946 yılında bir Halk Cumhuriyeti kuruldu. Bulgaristan Cumhuriyeti'nde kentin görünümünde önemli değişiklikler oldu. Sofya'nın nüfusu ülkenin diğer kesimlerinden aldığı göçler nedeniyle arttı. Tüm yeni yerleşim alanları Druzhba, Mladost ve Lyulin gibi kentin eteklerinde inşa edilmiştir.

Kurtuluş Savaşı'ndan sonraki yıllarda, Sofya'nın en meşhur yapılarından bazıları olan Meclis Binası, 'İvan Vazov' Halk Tiyatrosu, Merkez Kaplıcası, Bilimler Akademisi, Sofya Sv. Kliment Ohridski Üniversitesi, Millî Kütüphane, Anıt–Mabed Sv. Aleksander Nevski Kilisesi gibi yapılar inşa edilir.

Sofya Banyabaşı Camii Bulgaristan’ın başkentinde Osmanlı döneminden kalan İslâmî kültür abidelerinden biridir. Sofya 1440 yılında 25 sancağı kapsayan bir eyalet durumuna gelmiş. Oldukça büyük idari ve ticarî merkez olduğu için imparatorluğun çeşitli bölgelerinden ve yabancı ülkelerden birçok iş insanı ve seyahatçi bu yerleri ziyaret ediyormuş. Giderek önemli bir konuma sahip olmuş. Dolayısıyla şehirde inşaat ve imar da gelişmiş. Birkaç yüzyıl içinde bazı kaynaklara göre 100, XVII. yy. Sofya’yı ziyaret eden Evliya Çelebi’ye göre daha bu dönemde şehirde 53 cami bulunmakta imiş. İlk cami külliyesi Fatih’in sadrazamı (başbakanı) Mahmut Paşa Rumeli Beylerbeyi iken 1474 y. kurulmuştur. Külliye bugün Arkeoloji müzesi olan Ulu Cami etrafına inşa olmuştur. İkinci külliye de 1598 y. Mehmet Paşa adında hayırsever bir zengin tarafından kurdurulmuştur. Külliyenin terkibinde yer alan en önemli abide Kara Cami’dir. Bu Mimar Koca Sinan’ın Sofya’da en güzel eseridir 20 yy. başlarında kiliseye (Sedmoçislenitsi) çevrilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Bulgaristan topraklarını terk ettiği zaman, arşiv belgelerinden tespit edildiğine göre, Sofya’da 32 cami ve mescit, birisi Daru’l-Kurra olmak üzere 8 medrese, 15 tekke ve zaviye, 3 imaret, 2 türbe, 13 han, 7 kervansaray vs. toplam 170 vakıf eseri bulunmakta imiş.

Söz konusu camilerden günümüze yalnız beşi erişebilmiştir. Bunlardan da ancak Banyabaşı Camii ibadete açıktır. Molla Efendi Kadı Seyfullah adında bir hayırsever tarafından kurulduğu için buna Molla Efendi Camii ve Kadı Seyfullah Camii de demektedir. Camiin Mimar Sinan tarafından yaptırıldığına dair rivayetler bulunmakla birlikte, ilmî araştırmalar bunun doğru olmadığını kanıtlamıştır. Önceleri camiin kemer aynasında taş üstüne boya ile yazılmış, okunmayan kısa yazının altında 974 tarihi bulunmakta imiş. Bundan camiin h. 974 ve m. 1566/1567 tarihinde kurulduğu anlaşılmaktadır. O zaman olduğu gibi bugün de Sofya’nın merkezinde, şimdiki Mariya Luiza caddesinde bulunmaktadır. Cami binasının dört kubbesinin ortasında büyük kubbesi ve tek minaresi yükselmektedir. Önünde üç kubbeli bir tamamlayıcı ek (tetimmesi) bulunmaktadır. Bu ek, Kadı Seyfullah Efendi’nin vefat eden hanımı ruhuna yaptırılmıştır. Mimarisi 16 yy. özgü ilginç bir mimaridir. Duvarları taş ve tuğladan örülmüş, taş sıraları arasında kırmızı tuğla dizileri yer almaktadır. Razgrad’taki Makbul İbrahim Paşa Camii’nde olduğu gibi, dört köşeden geçirilmiş kulecikler 16 dilimli kasnağın köşelerine çift göğüslemeler konmuştur. Son cemaat yeri kemer aynaları kesme taştan olup, sütunlar yekpare ve koyu renktir. Başlıklar çift ıstalaktitlidir. Kapının kemeri ufak bir taşla biten kesme taşla yapılmıştır. Büyük kubbe kurşunla kaplıdır. İnce bir sanat eseri olan minaresinin, Evliya Çelebi’ye göre, Sofya’da güzellik bakımından eşi yoktur.

Bugünkü duruma cami birçok onarımlar sonucu getirilmiştir. Caminin temelli bir onarımı, Türkiye Büyükelçisi Fethi Bey’in malî yardımıyla 1920’li yıllarda gerçekleştirilmiştir. Bu onarım esnasında depremden çatlayan mermer minber tahtadan yapılmış bir minberle değiştirilmiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ve son yıllarda çeşitli hayırseverlerin yardımı ile sıva, boya ve tabandan ısınma tesisleri yapılmıştır. Hayırseverlerin yardımlarıyla camiye ısıtma tesisatı döşenmiş, ayrıca 2007 yılında caminin duvarları ünlü Kütahya çinileriyle süslenerek daha cazip bir hale getirilmiştir. Bu son çalışmalar esnasında caminin ahşap minberinin yerine çinilerle süslü yeni bir minber yapılmış, ayrıca kürsü kurulmuştur. Bugünkü durumda Banyabaşı Camii’nde Cuma günleri 700, bayramlarda ise 2000 mü’min ibadet yapabilmektedir. Bir zamanlar cami etrafında Molla Efendi Kadı Seyfullah’ın ve Emin Dede’nin kabirleri ve yakın mesafede bir hamam bulunmakta imiş. Ancak bugün cami külliyesinden sadece ibadet kısmı kalmıştır.

Sofya iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	19	23	27,5	31	34,1	38	41	39,4	36,1	33,9	25,5	23	41
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	3,6	6,5	11,5	16,7	21,4	25,3	27,9	28,4	23,3	17,6	10,7	4,6	16,5
Ortalama sıcaklık (°C)	−0,5	1,6	5,8	10,8	15,5	19,3	21,5	21,5	16,8	11,4	5,9	0,8	11,9
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−3,8	−2,3	1,1	5,4	9,9	13,4	15,3	15,3	11,1	6,7	2,2	−2,3	8,9
En düşük sıcaklık (°C)	−31,2	−25	−19	−6	−2,2	1,4	2	3,5	−2	−6	−15,3	−21,1	−31,2
Ortalama yağış (mm)	35,9	35,5	45,3	52,3	73,1	81,6	64,7	53,1	52,3	53,9	38,1	39,9	625,7
Kaynak: Weather Atlas[2]

Sofya şehrinin 24 beldesi bulunmaktadır: Bunlar:

Sofya'nın şu andaki belediye başkanı Vasil Terziev'dir.

Sofya, Küreselleşme ve Dünya Şehirleri Araştırma Ağı tarafından Beta- küresel şehir olarak derecelendirilir.^[3] Bulgaristan'ın ekonomik merkezidir ve Bulgar Ulusal Bankası ve Bulgar Menkul Kıymetler Borsası yanı sıra ülkede faaliyet gösteren çoğu büyük Bulgar ve uluslararası kuruma da ev sahipliği yapar. Şehir, dünya çapındaki finans merkezleri arasında 62. sıradadır.^[4] 2015 yılında Sofya, istihdam ve kişi başına düşen reel gayri safi yurtiçi hasıladaki (GSYİH) birleşik büyüme açısından, Güneydoğu Avrupa'daki şehirler arasında en yüksek olanıdır ve 300 küresel şehir arasında 30. sırada yer aldı.^[5] O sırada kişi başına düşen reel GSYİH (SAGP) büyümesi %2.5 idi ve istihdam %3.4 artarak 962.400'e yükseldi.^[6] 2015'te Forbes, düşük kurumlar vergisi (%10), mevcut yüksek internet bağlantı hızları - dünyanın en hızlılarından biridir ve Eleven Startup Accelerator, LAUNCHub ve Neveq dahil olmak üzere çeşitli yatırım fonlarının varlığı nedeniyle dünya çapında başlangıç işini (İngilizce: startup business) kurmak için Sofya'yı listede ilk 10 yerden biri olarak sıraladı.^[7]

Kentin kişi başına düşen GSYİH'si (PPS), 2015 yılında Güneydoğu Avrupa'nın en yükseklerinden biri ve ülkedeki diğer şehirlerin çok üzerinde olan 29,600 € (33,760 $) seviyesindeydi.^[8] 2018'deki toplam nominal GSYİH, kişi başına 38.5 milyar leva (22.4 milyar $) veya 33,437 leva (19,454 $) idi^[9][10] ve Mart 2020'de ortalama aylık ücretler 1,071 dolardı ve ulusal olarak en yüksekti.^[11] Hizmetler, brüt katma değer'in %88.6'sını oluşturarak ekonomiye hakimdir, onu %11.3 sanayi ve %0.1 tarım izler.^[9][12]

Tarihsel olarak, İkinci Dünya Savaşı ve sosyalizm altındaki sanayileşme çağından sonra, şehir ve çevresi hızla genişledi ve çelik, pik demir, makine, endüstriyel ekipman, elektronik, tramvay, kimyasallar, tekstil, gıda üreten çok sayıda fabrika ile ülkenin en ağır sanayileşmiş bölgesi haline geldi.^[13] Ülkenin diğer bölgelerinden işçi akını o kadar yoğunlaştı ki bir kısıtlama politikası uygulandı ve başkentte ikamet etmek ancak Sofya vatandaşlığı alındıktan sonra mümkün oldu.^[13] Ancak 1989'daki siyasi değişikliklerden sonra bu tür vatandaşlık kaldırıldı.

En dinamik sektörler arasında Bilgi teknolojisi (BT) ve imalat bulunmaktadır. Sofya, aktif üyelerin yıllık büyümesi açısından Avrupa'nın en hızlı büyüyen ilk 10 teknoloji merkezi arasında ikinci sırada yer alan bölgesel bir BT merkezidir.^[14] Sektör, %30'u programlamaya dahil olan yaklaşık 50,000 profesyonel istihdam etmekte ve şehrin ihracatının %14'üne katkıda bulunmaktadır.^[14] BT sektörü oldukça çeşitlidir ve hem çok uluslu şirketleri, hem yerel şirketleri hem de yeni kurulan şirketleri içerir. Sofya'da büyük araştırma, geliştirme, yenilik ve mühendislik merkezlerine sahip çok uluslu şirketler arasında Coca Cola'nın ikinci en büyük küresel BT merkezi,^[15] Hewlett-Packard,^[16] VMware,^[17] Robert Bosch GmbH,^[18] Financial Times,^[19] Experian, vb. gibi bulunmaktadır.^[20] Şehir genelinde Business Park Sofia, Sofia Tech Park, Capital Fort ve diğerleri dahil olmak üzere çeşitli ofis ve teknoloji kümeleri kuruldu.

İmalat, 2012'den bu yana güçlü bir toparlanma kaydetti, ihracatı üç kat artırdı ve istihdam 70,000'den fazla işe karşılık gelen %52 oranında arttı.^[21] Şehrin Ar-Ge uzmanlığı tarafından desteklenen Sofia, elektrikli ekipman, hassas mekanik ve ilaç dahil olmak üzere yüksek katma değerli üretime kaymaktadır. Sofya'da bazıları komşu Sofya Eyaleti, Bozhurishte, Kostinbrod ve Elin Pelin gibi kasabalara yayılan 16 sanayi ve lojistik parkı vardır.^[21] İmalat şirketleri arasında uçak gövdesi ve endüstriyel turbomakine sistemleri üreten Woodward, Inc.,^[22] mikrosensörler üreten Festo,^[23] alet kümeleri, LCD ekranlar ve etki alanı denetleyicileri geliştirme ve mühendisliği yapan Visteon,^[24] Otomotiv sektöründe mikro elektronik yarı iletken çözümleri üreten Melexis,^[25] ilaç üreten Sopharma, Almanya dışındaki en büyük bakım tesisleri olan Lufthansa Technik vb. bulunmaktadır.^[26]